ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ: ΕΝΑ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΕΡΔΗΘΕΙ

Του Θ. ΑΖΟΥΔΗ,

φιλόλογου, υπεύθυνου Σχολ. Βιβλιοθήκης Λυκείου Κ. Ποροϊων Ν. Σερρών

«Γιατί δεν πρέπει ο ελεύθερος να μαθαίνει
τίποτα δια της βίας σα δούλος…τα μαθήματα που μπαίνουν μες στην ψυχή με τη
βία, δε στεριώνουν ούτε διατηρούνται μεσα της»

Πλάτωνα Πολιτεία VII,537 μετ. Ι.Γρυπάρη

ΙΔΡΥΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Η δημιουργία των νέων Σχολικών Βιβλιοθηκών (Σ. Β.) είναι ένα από τα έργα που εντάχθηκαν στο ΕΠΕΑΕΚ του ΥΠΕΠΘ και το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Β΄ και Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Αφορούσε την ίδρυση και λειτουργία 500 Σ. Β. σε αντίστοιχες μονάδες της Δ΄/βάθμιας εκπαίδευσης και βρίσκονται σε λειτουργία από το 1999-2000.
Το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο που καθορίζει καταστατικά την λειτουργία τους μεταξύ άλλων ορίζει. (1) Σκοπός της είναι να συμβάλλει ενεργά:
• Στην αποκωδικοποίηση των πληροφοριών, που σήμερα παρέχονται με καταιγιστικούς ρυθμούς.
• Στην ενσωμάτωση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για την διεύρυνση των δυνατοτήτων των μαθητών.
• Στην προσπάθεια του σχολείου να διαμορφώσει πολίτες για την σύγχρονη κοινωνία.
• Στην προώθηση της αλλαγής του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και της αναμόρφωσης των Προγραμμάτων Σπουδών.(2 )
Σύμφωνα δε με το Μανιφέστο της UNESCO ,που έχει επικυρώσει και η χώρα μας, η Σχολική Βιβλιοθήκη έχει ως στόχο:
- τη διακήρυξη της αρχής ότι η ελευθερία έκφρασης και η πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι ουσιαστική για τη δημιουργία αποτελεσματικών και υπεύθυνων πολιτών και για τη συμμετοχή τους σε μια δημοκρατική πολιτεία.

ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
«Βηματισμοί χωρίς σκοπό στα χειμωνιάτικα προαύλια
Χιλιάδες βήματα, χιλιάδες μέρες.»
Μ. Αναγνωστάκη Το Περιθώριο ΄68-΄69

Όλα τα παραπάνω όμως αφορούν ένα διακηρυκτικό επίπεδο, διότι στην πράξη οι Σ. Β. καλούνται να ενταχθούν και να λειτουργήσουν σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα σε βαθειά κρίση ,που αντιστέκεται στις αλλαγές αφομοιώνοντας τις πιο ριζοσπαστικές διαστάσεις τους. Οι δυσκολίες που περιγράφονται παρακάτω συνιστούν το έδαφος στο οποίο δοκιμάζεται η ρητορική.
Οι κοινωνικές ανισότητες όχι μόνο αναπαράγονται αλλά εκλογικεύονται δημιουργώντας τα νέα πληβειακά στρώματα, τα «ανεπίδεκτα μαθήσεως». Δεν ευθύνονται πια οι συνθήκες και το περιβάλλον, κοινωνικό και μορφωτικό, αλλά ενοχοποιούνται οι «μαθησιακές δυσκολίες», «το υπερκινητικό σύνδρομο» κ.ά. που βιώνονται και αντιμετωπίζονται ως ατομικά προβλήματα. Μπορεί μια Σ. Β. να αντισταθμίσει την μαθητική διαρροή, την σχολική αποτυχία και τον στιγματισμό;

(1).Πλαίσιο Λειτουργίας Σχολικών Βιβλιοθηκών (Τελική μορφή 2004)
(2).Ανακοίνωση Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για το έργο «Δωδώνη», σ.1
Η μάθηση καταλήγει αλλότρια και αλλοτριωτική για εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους αποσυνδεδεμένη από την εμπειρία τους. Επικρατεί η «τραπεζική» αντίληψη της εκπαίδευσης, «όπου η σφαίρα δράσης που επιτρέπεται στους μαθητές περιορίζεται στο να δέχονται, να καταχωρούν και να αποταμιεύουν τις καταθέσεις του δασκάλου»(3).Η παθητικοποίηση αυτή διατηρείται εκσυγχρονισμένη, ακόμη κι όταν, για παράδειγμα, το δάσκαλο αντικαθιστά ως πηγή πληροφόρησης και «καταθέσεων» το διαδίκτυο, με το απρόσωπο κύρος του. Η Σ. Β. λειτουργώντας σ'αυτό το πλαίσιο διακινδυνεύει να προσφέρει ένα βολικό άλλοθι στην άκριτη αποδοχή δήθεν «αυθεντιών» και στην εκτεταμένη λογοκλοπή, που μετατρέπει τις κάθε λογής σχολικές εργασίες σε συρραφές.
Η αλλοτρίωση εμπεδώνεται καθώς μαθητές και εκπαιδευτικοί καλούνται να αποδεχτούν έναν κώδικα αξιών όπου κυριαρχεί η ιδεολογία της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας, ενώ η χαρά της γνώσης ,που προκύπτει από την ανακάλυψη και το μοίρασμα, θεωρούνται τουλάχιστον ύποπτα. Μέτρο και κατάληξη αναπότρεπτη όλων των σχολικών δραστηριοτήτων είναι ο βαθμός! Ειδικά το λύκειο έχει καταστεί ένα απέραντο εξεταστικό κέντρο που εχθρεύεται οτιδήποτε ξεφεύγει από τα όρια της διδακτέας και εξεταστέας ύλης. Σ' αυτό το περιβάλλον οι Σ.Β. ακυρώνονται ως παράγοντας αλλαγής και υποβιβάζονται στον ρόλο της εγκυκλοπαίδειας!
Αλλά και το ευρύτερο μορφωτικό περιβάλλον αποτελεί μια πρόκληση για τις Σ.Β., οι οποίες καλούνται να ανταγωνιστούν μια κοινωνική απαξίωση του μορφωτικού αγαθού. Η αγορά εργασίας με την αγοραία της λογική οδήγησε σε μια εργαλειακή αντίληψη της γνώσης: χρήσιμη γνώση είναι μόνο αυτή που μπορεί να πιστοποιηθεί και να οδηγήσει έστω και στην θολή προσδοκία επαγγελματικής αποκατάστασης. Πώς να πείσει μια Σ. Β. για την απόλαυση της ανάγνωσης, για την αισθητική , την νοημοσύνη των συναισθημάτων και το κριτικό πνεύμα;

ΠΕΔΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΩΝ Σ. Β.
«Οι μέλισσες πετάνε από λουλούδι σε λουλούδι
αλλά μετά κάνουν το μέλι που είναι κατάδικο
τους, δεν είναι πια ούτε θυμάρι ούτε μαντζουράνα»

Μονταίν (Essais, I,XXVI)

Σ'αυτό το συνήθως άνυδρο και εν πολλοίς ιδρυματικό τοπίο καλείται κάθε Σ. Β. να αποκτήσει συνείδηση των στόχων της και να δράσει στα παρακάτω πεδία:
Α. για τους μαθητές: να τους βοηθήσει να βγουν από μια κατάσταση «σχολικής ανορεξίας»(4), να τους καταστήσει ικανούς να μετασχηματίζουν τις πληροφορίες σε προσωπική γνώση και κοινωνική συνείδηση, να υπερβαίνουν τον περιοριστικό κόσμο της ατομικότητας και να μυούνται στην συνεργασία και την συλλογική δράση!
Β. για τους εκπαιδευτικούς: να τους υποστηρίξει και να τους ενθαρρύνει να ανταποκριθούν σ'έναν πιο σύνθετο και δύσκολο ρόλο, αλλά και πιο γοητευτικό. Να τους βοηθήσει να μεταβολίσουν τις καθημερινές ματαιώσεις και να ενσωματώσουν νέες μεθόδους στην διδακτική τους πράξη. Ο παντογνώστης αφηγητής καλείται να παραχωρήσει την θέση του στον εμψυχωτή, στον καθοδηγητή και συνερευνητή στο ταξίδι της γνώσης!
Γ. για το εκπαιδευτικό σύστημα: να ασκήσει καταλυτική επίδραση στην αναμόρφωση του προγράμματος μαθημάτων και να καταστεί ένα πολύτιμο εργαστήρι καινοτομιών και αλλαγής του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος!
Δ. για την ευρύτερη κοινότητα: να συντελέσει ώστε το σχολείο να ασκήσει έναν πολύπλευρο πολιτιστικό ρόλο πρωτογενούς παραγωγής και μορφωτικής δράσης βγαίνοντας από την αυτιστική απομόνωση αλλά και την κηδεμονία των ποικιλώνυμων χορηγών!

(3). Πάουλο Φρέιρε: Η αγωγή του καταπιεζόμενου ΡΑΠΠΑ
(4). Άννυ Κορντιέ: Κουμπούρες δεν υπάρχουν σ. 25 ΟΛΚΟΣ
Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Κ. ΠΟΡΟΪΩΝ

Α. ανθρωπογεωγραφία: Η Σ. Β. δραστηριοποιείται στον δήμο Κερκίνης του Ν. Σερρών. Οργανικά είναι ενταγμένη στο Λύκειο, εξυπηρετώντας όμως και το συστεγαζόμενο Γυμνάσιο. Η περιοχή είναι κατά βάση αγροτική, απομακρυσμένη από πόλεις και αποκομμένη από το διοικητικό της κέντρο, τις Σέρρες. Η υστέρηση σε μορφωτικά και ευρύτερα πολιτιστικά ερεθίσματα είναι κάτι παραπάνω από εμφανής! Τα σχολεία της περιοχής πελαγοδρομώντας , παρά το μεράκι και το φιλότιμο των ολίγων, στο περιθώριο της γραφειοκρατίας, της θεσμικής ανεπάρκειας και της υποχρηματοδότησης, παρακμάζουν και αποτυγχάνουν στον παιδευτικό τους ρόλο. Η σχολική διαρροή, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός, τα υψηλά ποσοστά αποτυχίας στις εξετάσεις για τα ΑΕΙ και ΤΕΙ , τα πολλαπλά ψυχοκοινωνικά προβλήματα είναι μόνο τα συμπτώματα μιας βαθύτερης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης.

Β. δυνατότητες και προοπτικές, ο ρόλος της βιβλιοθήκης: η επένδυση στο μαθητικό δυναμικό της περιοχής είναι μια επένδυση στο μέλλον του δήμου Κερκίνης στον βαθμό που οι άνθρωποι , κατάλληλα προετοιμασμένοι, γίνονται ικανοί να διαμορφώνουν τις κοινωνικές συνθήκες και να βελτιώνουν την ζωή τους. Ο προστατευμένος υδροβιότοπος της λίμνης Κερκίνης αποτελεί ένα ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα, ικανό να προσδώσει αναπτυξιακό όραμα στους κατοίκους. Οικοτουρισμός, βιοκαλλιέργειες, εναλλακτικές πηγές ενέργειας και πολιτισμός μπορούν να συντεθούν και να οδηγήσουν σε μια ανάπτυξη αειφόρο και βιώσιμη!
Η Σ. Β. θα μπορούσε, με την ανάλογη υποστήριξη, να ασκήσει έναν ρόλο συντονιστικό, έναν ρόλο συλλογικού διανοούμενου.

Γ. από το όραμα στην πράξη: η Σ. Β. κατά την διάρκεια της τρέχουσας σχολικής χρονιάς 2006-7 ανέπτυξε δράσεις και πήρε πρωτοβουλίες σε πολλά επίπεδα. Ενδεικτικά θα αναφερθώ στις πιο αντιπροσωπευτικές:
Διασυνδέθηκε οριζόντια με άλλες σχολικές (Κοζάνης, Πτολεμαΐδας, Πρώτης, Μουριών) αλλά και δημόσιες βιβλιοθήκες (Σερρών), αντλώντας υποστήριξη και ανταλλάσοντας γόνιμο προβληματισμό. Στην λογική αυτή αδελφοποιήθηκε με την βιβλιοθήκη του Μουσικού Σχολείου Θες/νίκης υποστηρίζοντας παράλληλες εκδηλώσεις στα δύο σχολεία (επισκέψεις συγγραφέων, εκθέσεις, πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ).Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ρωγμές, για να είμαστε ρεαλιστές, στην γεωγραφική και πολιτιστική απομόνωση των σχολείων μας με την εισαγωγή πολύτιμων ερεθισμάτων.
Με την υποστήριξη του ΕΚΕΒΙ πραγματοποίησε δύο δεκαήμερες θεματικές εκθέσεις για τον Κ. Παλαμά και τον Α. Παπαδιαμάντη, προβάλλοντας παράλληλα οπτικοαουστικό υλικό από διαδανεισμό και οργανώνοντας διαθεματικά μαθήματα στην βιβλιοθήκη. Με αυτή την αφορμή επισκέφθηκαν την βιβλιοθήκη το δημοτικό σχολείο και το ΤΕΕ Ροδόπολης και δανείστηκαν βιβλία. Έτσι, η Σ. Β. έσπασε τα στεγανά και επικοινώνησε, ασκώντας τον μορφωτικό της ρόλο, με άλλα σχολεία του Δήμου Κερκίνης. Ο δανεισμός βιβλίων αυξήθηκε κατακόρυφα! Η έκθεση για τον Κ. Παλαμά ενέπνευσε την συνάδελφο των καλλιτεχνικών, η οποία διοργάνωσε δεκαήμερη έκθεση χαρακτικών με έργα των παιδιών για τον συγγραφέα και κάποια από τα οποία μάλιστα βραβεύτηκαν στους πανελλήνιους καλλιτεχνικούς αγώνες!
Οργάνωσε, με την υποστήριξη του ΕΚΕΒΙ, τις επισκέψεις στο σχολείο, των συγγραφέων Π. Τατσόπουλου και Μ. Κοντολέων. Οι επισκέψεις κινητοποίησαν μαθητές και καθηγητές στον δανεισμό των βιβλίων τους και τροφοδότησαν το σχολικό πρόγραμμα με νέα ερεθίσματα. Οι μαθητές είχαν την σπάνια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με σύγχρονους ανθρώπους του πνεύματος.
Υποστήριξε την έκδοση του μαθητικού περιοδικού «Ο μαθητευόμενος μάγος». Δουλειές μαθητών και από τα τέσσερα σχολεία της περιοχής βρήκαν βήμα έκφρασης, απόψεις, συνεντεύξεις και ιδέες δημοσιεύτηκαν και διαβάστηκαν. Η συνεργατική μάθηση, η πρωτοβουλία, η κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα της εκπαιδευτικής κοινότητας ενθαρρύνθηκε και προβλήθηκε.
Οργάνωσε διαθεματική δραστηριότητα με τίτλο: «Περίπατοι στον Παρθενώνα». Αξιοποιώντας τις Εκπαιδευτικές Μουσειοσκευές του Κέντρου Μελετών Ακροπόλεως επτά εκπαιδευτικοί διαφορετικών ειδικοτήτων εργάστηκαν με την μέθοδο project. Το αναλυτικό πρόγραμμα του Γυμνασίου προσαρμόστηκε και το θέμα προσεγγίστηκε μέσα από συγκλίνουσες οπτικές γωνίες (Γλώσσα, Λογοτεχνία, Ιστορία, Πληροφορική, Καλλιτεχνικά, Τεχνολογία). Έτσι η Σ. Β. όχι μόνο πολλαπλασίασε τον δανεισμό βιβλίων αλλά επηρέασε σημαντικά ολόκληρο το σχολικό περιβάλλον.

ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ
Η ένταξη των Σ. Β. στην εκπαιδευτική πράξη πρέπει να ξεφύγει από το τυχαίο και το συμπτωματικό και να γίνει με οργανικό και συστηματικό τρόπο. Το αναλυτικό πρόγραμμα, η διδακτέα ύλη, ο τρόπος εξέτασης και αξιολόγησης είναι αναγκαίο να συμπεριλάβουν τις Σ. Β. Τότε μόνο η ρητορική θα επαληθευτεί στην πράξη και οι Σ. Β. από «εξωτερικοί συνεργάτες» θα καταστούν πολύτιμα εργαλεία μετασχηματισμού της εκπαίδευσης.